शैक्षिक सत्रको शुरुमा विद्यालयले के गर्नु पर्ला ?

यतिबेला देशभरीका विद्यालयहरुमा वार्षिक परीक्षा सकिएको छ।  राष्ट्रिय परीक्षा बोर्डले माध्यमिक शिक्षा परीक्षा (SEE) संचालन गरिरहेको छ । लगत्तै बैशाखमा कक्षा १२ को बोर्ड परीक्षा संचालन हुनेछ । कक्षा ९ सम्मका बार्षिक (अन्तिम) परीक्षा सकिएका छन् भने शैक्षिक संस्थाहरु नयाँ शैक्षिक सत्रको तयारीमा जुटेका छन् । त्यसैले  विद्यालयमा विद्यार्थी भर्ना अभियान शुरु भैसकेको छ । कतिपय संस्थागत निजि विद्यालयहरुले नयाँ भर्नाको  आव्हान गरिसकेका छन् ।

शैक्षिक सत्रको शूरुमा गरिने राम्रो तयारीले उक्त वर्षको शैक्षिक क्रियाकलाप र सिकाइ उपलब्धिको गतिलाई निर्धारण गर्ने गर्दछ । वर्षभरि गरिने क्रियाकलापको योजनाबद्ध तयारी  गरेको खण्डमा उक्त वर्ष उपलब्धिमुलक हुनुका साथै सिकाइ प्रक्रिया सजह हुने गर्दछ । त्यसैले शैक्षिक सत्रको शुरुमा के के गर्नु पर्ला?  भन्ने विषयमा सामान्य र अनिवार्य रुपमा एउटा शैक्षिक संस्थाले गर्नु पर्ने कुरालाई यहाँ प्रस्तुत गरिएको छ:

• शैक्षिक योजनाको तयारी गर्नु: शैक्षिक सत्र सुरुहुनु अघि, विद्यालयहरूले शैक्षिक योजनाहरू तयारी गर्नुपर्छ। यो शैक्षिक योजनाले विद्यालयको लक्ष्यहरू, पाठ्यक्रम र शैक्षिक कार्यक्रमहरू, परिकल्पनाहरू र समग्र व्यवस्थापनलाइ व्यवस्थित गर्दछन् ।
• पाठ्यपुस्तक र सिलेबस अपडेट गर्नु: नयाँ शैक्षिक सत्रको शुरुमा, पाठ्यपुस्तक र सिलेबस अपडेट गर्नु आवश्यक हुन्छ । यो शैक्षिक परियोजनाहरूको विश्लेषण र मूल्यांकनमा आधारित
  • पाठ्यपुस्तक (Textbook): पाठ्यपुस्तक मौलिक उपकरणहरूमध्ये एक हो। यी पुस्तकहरू विभिन्न विषयको पाठ्यक्रमका अनुसार तयार गरिएका हुन् र विद्यार्थीहरूलाई निर्दिष्ट विषयमा अध्ययन गराउनका लागि प्रयोग गरिन्छन्। पाठ्यपुस्तकहरू अन्य शैक्षिक सामग्रीहरूसँग संयुक्त गर्न जस्ता अभ्यासक्रम, अभ्यासका तहहरु, उपकरणहरू, र प्रयोगका प्रश्नहरू समावेश गर्न सकिन्छ ।
  • पाठ्यक्रम (Curriculum): पाठ्यक्रम विशिष्ट विषय, शैक्षिक क्रियाकलाप, अध्ययनका लक्ष्यहरू, र विद्यार्थीहरूको प्रगतिलाई मापन गर्न र आकलन गर्नका लागि तैयार गरिएको योजनाको एक संगठित संग्रह हो। पाठ्यक्रमले प्रयोग गरिएको विषय, पाठ्यपुस्तकहरू, प्रश्नपत्र, अभ्यासक्रम, क्रियाकलाप र अन्य शैक्षिक गतिविधिहरूसँग जोड्ने गर्दछ । त्यसैले शैक्षिक सत्रको शुरुमा नै पाठ्यक्रमको बारेमा शिक्षकहरु अपडेट हुनु जरुरी हुन्छ ।
• विद्यालय भवन तथा संसाधनहरूको तयारी: शैक्षिक सत्रसुरु हुनुअघि, विद्यालय भवन र संसाधनहरूको तयारी गर्नु पर्दछ। यसले विद्यालयमा शिक्षार्थीहरूको लागि आवश्यक ब्याक्तिगत र कक्षा सामग्रीहरू तथा प्रयोगशाला, पुस्तकालय, कम्प्युटर ल्याब आदि जस्ता संसाधनहरूको अबस्था सुधारमा जोड दिनु पर्दछ । विद्यालयको सामग्री र संरचना पनि अपडेट गर्नुपर्छ। कक्षा कोठाहरूको सजावट आवश्यक शैक्षिक सामाग्रीको ब्यबस्थापन, पाठ्यपुस्तकहरूको व्यवस्थापन, र शैक्षिक सामग्रीहरूको उपलब्धता र उपयोगिता आदिबारेमा शैक्षिक सत्रको शुरुमै अपडेट रहनु पर्दछ ।
• शिक्षकहरूको परिक्षण र प्रशिक्षण: नयाँ शैक्षिक सत्रको शुरुमा, विद्यालयमा शिक्षकहरूको परिक्षण र प्रशिक्षण गराउनु पनि महत्त्वपूर्ण छ। यसले शिक्षकहरूलाइ अद्यावधिक गर्ने, नयाँ शैक्षिक योजना, पाठ्यक्रम, तथ्यांकन तथा अध्ययन विधिहरूमा त्यसको प्रयोग गर्ने क्षमता विकसित गर्दछ। नयाँ शिक्षकहरूलाई नयाँ पाठ्यपुस्तक, पाठन-पाठनका तरिकाहरु र शैक्षिक उपकरणहरूसम्म परिचित गराउनु र पुराना शिक्षकहरूलाई नयाँ शैक्षिक प्रक्रिया र शैक्षिक प्रणालीमा अद्यावधिक गर्नुका साथै वर्षभरी गरिने क्रियाकलापहरुलाई सहयोग हुन सघाउँछ त्यसैले शैक्षिक सत्रको शुरुमै शिक्षक तालिम, परीक्षण र प्रशिक्षण  संचालन गर्नु पर्दछ।
• विद्यार्थी प्रवेश प्रक्रिया: नयाँ शैक्षिक सत्रको शुरुमा, विद्यार्थीको प्रवेश प्रक्रियाहरूलाई सकारात्मक र समयमै पूरा गर्नु पर्दछ। यसमा, आवेदन प्रक्रिया, प्रवेश परीक्षा, र प्रवेश प्रक्रियाको सम्पूर्ण व्यवस्थापन शामिल छ। त्यसैगरी विद्यार्थीको रिक्रेसण पनि आवश्यक रहन्छ । यसले शैक्षिक सत्रको शुरुमा, विद्यार्थीहरुलाई नयाँ परिकल्पनामा पुनरावृत्ति गराउदछ विद्यार्थीहरुमा नयाँ दृष्टिकोण र नयाँ सामग्रीहरूसंग परिचित गराउन मद्दत पुर्याउछ। यसले उनीहरूको सिकाई प्रक्रियालाई सकारात्मक र उत्साहित बनाउन सहयोग गर्छ ।
• शैक्षिक कार्यक्रमहरूको आयोजना: शैक्षिक सत्रको शुरुमा, विद्यालयले विभिन्न शैक्षिक कार्यक्रमहरूको आयोजना गर्नु पर्दछ। शैक्षिक सत्रको शुरुमा, विद्यालयमा विभिन्न शैक्षिक प्रोजेक्टहरूको आयोजना र अनुसन्धान गर्दा  विद्यार्थीहरुको अनुसन्धान क्षमता विकास गर्न र उनीहरूलाई विज्ञान, प्रविधिका परियोजनाहरूमा सहभागी बनाउन सहयोग पुर्याउदछ ।
• अभिभावक सम्बन्ध स्थापना गर्नु: शैक्षिक सुधारको लागि, विद्यालयले अभिभावक संग सम्बन्ध बनाउनु पनि महत्त्वपूर्ण छ। यसमा, विद्यालयको परिणाम र नीति परिवारहरूलाई बुझाउन उनीहरूको साथ प्राप्त गर्न  र शैक्षिक प्रक्रियाहरूमा सहभागी बनाउन सहयोग पुर्याउने गर्दछ। विद्यालयहरूले नयाँ शैक्षिक सत्र सुरुगर्ने सम्बन्धमा आमाबाबु र अभिभावकहरूलाई महत्त्वपूर्ण जानकारी सञ्चार गर्नुपर्छ। यसमा भर्ना प्रक्रियाहरू, अभिमुखीकरण सत्रहरू र विद्यालय कार्यक्रमहरुका जानकारीहरु समावेश हुन सक्छन् ।  नयाँ शैक्षिक सत्र सुरु हनु अघि यी कार्यहरू पूरा गरेर, सफल एवं उत्पादक विद्यालय निर्माणमा सुनिश्चितता गर्न सकिन्छ ।

नयाँ शैक्षिक सत्रमा उत्पन्न हुन सक्ने कुनै पनि परिवर्तन वा चुनौतिहरूलाई सम्बोधन गर्न विद्यालयहरूले आफ्ना नीति र प्रक्रियाहरूको समीक्षा र अद्यावधिक गर्न आवश्यक पर्दछ। यसमा उपस्थिति, व्यवहार, ग्रेडिङ र विद्यार्थी आचरणसँग सम्बन्धित नीतिहरू समावेश हुन सक्छन् । यसरी अघिल्ली वर्षको कार्य समीक्षा र तयारी गरेमा आउने शैक्षिक सत्र/वर्षको लागी सम्पूर्ण शैक्षिक गतिविधि प्रभावकारी बनाउन सकिन्छ ।

[लेखक एक संस्थागत विद्यालयका शिक्षक  हुनुहुन्छ]